Binam Depreme Dayanıklı mı?

Binam Depreme Dayanıklı mı? Depreme Dayanıklılık Nasıl Anlaşılır?

Ülkemiz deprem kuşağı üzerinde bulunduğu için yapılan binaların depreme dayanıklı olmaları en önemli konudur. Bu durum olası risklerin azaltılması ve can/mal kayıplarının önlenmesi açısından dikkatle ele alınmalıdır. 1999 ve 2023 yılında yaşanan büyük kayıpların ardından evlerin güvenli olup olmadığı sorularını yeniden gündeme getirmiştir. Deprem yönetmeliğine ilişkin kararlar ve uygulamaların sorgulanmasına da sebep olan bu yaklaşımlar daha güvenli bir yaşam alanı sağlamak için yeniden değerlendirilerek mevcut yanlışların düzeltilmesi amaçlanır. Bu kapsamda; binam depreme dayanıklı mı, depreme dayanıklı bina nasıl olmalı, dayanıklılık testi nedir ve riskli binalar için yapılması gerekenler hakkında bilgi edinmek amacıyla yazımıza göz atabilirsiniz. Ayrıca, evinizi deprem gibi doğal afetlere karşı korumanın bir yolu olarak Zorunlu Deprem Sigortası (DASK) yaptırmayı da düşünebilirsiniz.

Bir Binanın Depreme Dayanıklı Olması İçin Ne Gerekir? 

Deprem sonucu ortaya çıkan sismik dalgalar yer kabuğunda ilerler ve binalara ulaştığında depolanır ya da sönümlenir. (1) Bu sebeple enerjinin binaya zarar vermeyecek hâle getirilmesi amaçlanır. Sönümlenme tanımı; bir salınım hareketinin genliğini sıfıra indirmektir. Yani deprem sonucu ortaya çıkan enerji binalarda hasara sebep olabilir. (2) İkinci yaklaşımda yapının uygun yerlerine eklenen sistemler taşıyıcı elemanlara ulaşmadan sismik izolasyonla azaltılır. Bir binanın depreme dayanıklı olup olmadığını anlamak için dikkate alınması gereken detaylar şöyle sıralanabilir (3-4) :

• Zemin durumu: Dere yatağı gibi sulak alanlar ve doldurulmuş zeminler dayanıksız olarak tanımlanır. Bina zemininde biriken su, temele zarar verdiği için önem taşır. Binanın depreme dayanıklı olması için öncelikle sert zemin üzerinde bulunması gerekir.
• Projeye uygunluk: Binaların yapım sürecinden önce belirli bir proje kapsamında incelenmesi ve uygunluğunun onaylanması önemlidir. İnşaat sırasında kaçak kat çıkılması, kolonların kesilmesi gibi onaylanan proje dışında yapılan işlemler bina dayanıklılığına etki eder.
• Taşıyıcı sistemlerin durumu: Binalardaki taşıyıcı sistemlerde kırık ve çatlak olmaması gerekir, ancak bu tek başına dayanıklılık göstergesi değildir. Tüm analizlerin yapılmış olması tavsiye edilir.
• Binanın yaşı: Binanın yaşı kullanılan malzemelerin eskimesine sebep olur. Aynı zamanda deprem yönetmeliklerine göre inşaatı tamamlanan binalar diğerlerine kıyasla daha dayanıklıdır.
• Binada kullanılan malzemeler: Bina yapımında kullanılan malzemenin kalitesi, yapı dayanıklılığı açısından çok önemlidir. Beton kalitesi uzman mühendislerce incelenmelidir.
• Deprem risk analizi bilgisi: İlgili kurumlara başvurarak yaptırabileceğiniz deprem risk analizi bilgisi, dayanıklılık konusunda net bir bilgi edinmenize fayda sağlar. 

Binamın Depreme Dayanıklı Olup Olmadığını Nereden Anlarım? 

Binanızın depreme dayanıklı olup olmadığını anlamanız için farklı yollara başvurmanız gerekebilir. Bunların başında bina depreme dayanıklılık testi gelir. Ayrıca Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği (2018) kararlarına göre mühendislik hizmeti alınabilir. (5) Binanızla ilgili tereddütleriniz varsa değerlendirme yaptırabilirsiniz. Birkaç beton karot numunesiyle laboratuvar ortamında yapılan testlerle, beton dayanımına bakılabilir. İnşaat Mühendisleri Odası’na başvurarak yerel şubelerden bilgi alabilirsiniz. Öncelikle mevcut binaların değerlendirilmesi ve sonrasında gerekirse yıkım veya ağır hasar görme ihtimali olanların belirlenmesi süreçleri gerçekleştirilebilir. İlgili kurumlarla ortaklaşa yapılacak çalışmalar sonucunda binanız hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz. Depreme dayanıklı bina nasıl olmalı sorusu cevaplanırken binanın depreme dayanıklılık testi kavramı şu şekilde açıklanabilir:

Deprem Dayanıklılık Testi Nedir? Nasıl Yapılır?

Doğal afetlerden biri olan depremin yaratacağı riskleri önleyebilmek adına binanın depreme dayanıklılık testi yaptırılır. Bu test için Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Kaymakamlık, Belediye ve yetkilendirilmiş sivil kuruluşlara başvuruda bulunabilirsiniz. Riskli yapı tespiti ve sonrasında yapılacak işlemlerle ilgili tüm ödemeler maliklere aittir. Bakanlıkça belirlenen vergi dairelerine ödeme yapıldıktan sonra tespit gerçekleştirilir. (6)

Depreme Dayanıklı Binaların Özellikleri Nelerdir?

Depreme dayanıklı binaların temel bazı gereksinimleri karşılaması beklenir. Bu özellikleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:

• Yapıların düşey ve özellikle yatay olarak dayanıklı olması tek başına ayakta kalması için önemli bir özelliktir. Deprem sırasında binaya hem düşey hem de yatay yükler bindiği için bu detaylara dikkat edilerek tasarım yapılması gerekir. 
• Bina planında ve düşeyinde düzensizlik varsa deprem sırasında oluşan sarsıntılarda zayıf olan yerlerde hasar meydana gelebilir. Deprem güvenliği uzmanları depremde binaya uygulanan kuvvetin eşit şekilde binaya yayılması gerektiğini belirtir. Buna göre inşa edilen binalarda deprem sırasında eşit derecede hareketlilik olur ve dengeli bir şekilde kuvvet yayılır.
• Depreme dayanıklı bina yapımı sırasında uzmanların bu konuda uygulanabilecek birden fazla tedbiri gerçekleştirmiş olması beklenir. Böylece binaları korumak mümkün olabilir. 
• Profesyonellerin zemin konusunda gerekli araştırmaları yapması ve zemine göre bina inşaatını tamamlaması da önemlidir. 
• Binaların yapısal elemanları ve diğer parçalarının birbirine güçlü bir şekilde bağlanması beklenir. Bu durum depremde karşılaşılabilecek yıkıcı hasarları önlemek açısından fayda sağlar. 
• Binaların darbe emici özelliklerde yapılması sonucu ekstra dayanım kazanması mümkün olur. (7)

Ülkemizden Depreme Dayanıklı Bina Örneği

Ülkemizde ve dünyada da depreme en dayanıklı binalardan biri olarak gösterilen Sabiha Gökçen Havalimanı (8); 300 adet deprem yalıtım izolatör yalıtımıyla dünyadaki en büyük yapılardan biri olma özelliğiyle öne çıkar. Bu izolatörler deprem sebebiyle oluşabilecek hasarı %80 oranında azaltmaya yardımcı olur. Böylece bina 8,0 Mw gücündeki bir depreme karşı bile dayanıklıdır. 

Bina Riskli Çıkarsa Ne Olur?

Bina riskli olarak çıkarsa öncelikle can güvenliği sağlanması açısından harekete geçilmesi amaçlanır. Bunun için Anayasa Mahkemesi tarafından verilen mülkiyet ve konut hakkının kısıtlanması mümkündür. Teknik heyet tarafından kesinleşen karar sonrasında yıkım yapılması gerekir. 6306 sayılı kanun hükümlerinde uygulanması gereken prosedürler belirtilir. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürleri gerekli tebligatların yapılmasını ve yıkım işlemlerinin başlamasını İdare’den talep eder. İdare, yapı maliklerinden 90 günden uzun olmamak kaydıyla tahliye ve yıkım yapılmasını ister. Malikler anlaşma yoluna giderek yıkım için süreci başlatmalıdır. Bu sürede yıkım olmazsa 30 gün ek zaman verilebilir. Aksi hâlde İdare, yıkım sürecini başlatır. Yıkım kararının dışında yapı güçlendirme kararı da alınabilir. Yine maliklerin ortak kararıyla güçlendirme projesi hazırlanıp bu konuda ruhsatın tedarik edilmesi gerekir. 

Yıkım sonrasında arsa hâline dönen taşınmazın paylarının belirlenmesi, satışı ya da hasılat paylaşımı en az üçte iki çoğunluk kararıyla belirlenebilir. Karara katılma için 15 gün süre verilir, uyulmazsa Bakanlık tarafından arsa payları tespit edilir. Yıkım durumunda ilgili bakanlıkça kira desteği, taşınma yardımı, vergi/harç muafiyeti gibi olanaklar sunulur. Afet risklerinin azaltılması ve düzenli konut inşa edilmesi amacıyla binaların güçlendirilmesi ya da yıkılması söz konusudur. Kentsel dönüşüm kavramının yaygınlaşmasıyla daha dayanıklı ve güçlü yapılarda güvenli bir yaşam standardı sağlanması mümkündür. 

Vatandaş odaklı düzenlemeler kapsamında devletin desteğiyle tamamlanan projelerde, depreme karşı can ve mal güvenliğine öncelik verilen yapılar her geçen gün gelişen teknolojilerle daha avantajlı özelliklere sahip olur. Kanun kapsamında her türlü detayın belirtilmesi sayesinde vatandaşların izleyecekleri yol haritası hakkında fikir sahibi olması önemlidir. Binanızın depreme dayanıklılığını tespit ettirmek ve bunun tespiti için dayanıklılık testleri uygulamak, gelecek nesillerin uygun koşullarda yaşamasına destek olan bir yöntemdir. Ülkemizde ve dünyada uygulanan sistemlerle binaların büyük depremlere bile dayanabilecek şekilde inşa edilmesi hedeflenir. (9)

Kaynaklar:

1.     https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/nasil-dayanikli-binalar-insa-ederiz

2.     https://tr.wiktionary.org/wiki/s%C3%B6n%C3%BCmlemek

3.     https://www.santiye.com.tr/bir-evin-depreme-dayanikli-olup-olmadigini-gosteren-7-ipucu-3837.html

4.     https://webdosya.csb.gov.tr/db/manisa/menu/5-deprem-yonetmeligi-2007_20180411022324.pdf

5.     https://istanbul.imo.org.tr/Eklenti/333,sayi167-makale1pdf.pdf?0

6.     https://csb.gov.tr/sss/tespit-sureci

7.     https://bilimteknik.tubitak.gov.tr/system/files/makale/30_deprem.pdf

8.     https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3654050