Deprem, yer tabakasındaki tektonik hareketler sonucunda ortaya çıkan doğal bir afettir. Türkiye, jeolojik yapısındaki fay hatlarından dolayı aktif deprem kuşağında yer alan bir ülkedir. Bu nedenle Türkiye’nin farklı coğrafi yerlerindeki bazı iller ve bölgeler deprem açısından yüksek risk altındadır. Peki Türkiye’de deprem riskinin fazla olduğu yerler nerelerdir? Türkiye’nin deprem riski haritasına göre en fazla deprem riskinin olduğu iller hangileridir? Gelin merak ettiğiniz tüm detaylara birlikte göz atalım. Ayrıca, deprem riskinin yüksek olduğu bölgelerde yaşayanlar için Zorunlu Deprem Sigortası (DASK) büyük önem taşımaktadır.
Türkiye’deki Fay Hatları
Türkiye’de üç farklı bölgede aktif fay hattı bulunur. Bu fay hattı üzerinde ve çevresinde yer alan iller, bölgeler ise deprem açısından en fazla risk taşıyan yerlerdir. Doğu Anadolu, Kuzey Anadolu ve Batı Anadolu Türkiye’nin aktif fay hatlarıdır. Doğu Anadolu Fay Hattı Bingöl Karlıova’dan başlayarak Hatay üzerinden Suriye’ye uzanır.
Kuzey Anadolu Fay Hattı (KAF) ise Bingöl Karlıova üzerinden Çanakkale Saroz Körfezi’ne doğru bir yay çizer. Ülkedeki en uzun ve diri fay hattı Kuzey Anadolu’dur. Ancak Doğu Anadolu Fay Hattı (DAF) üzerinde de yüksek şiddetli aktif depremler meydana gelir.
Kuzey Anadolu Fay Hattı’nda yakın tarihte meydana gelen üç büyük deprem; 1939 yılında 7.9 büyüklüğündeki Erzincan Depremi, 17 Ağustos 1999’da gerçekleşen 7.6 şiddetindeki Gölcük Depremi, 12 Kasım 1999 Düzce Depremi olarak sıralanabilir. Tüm bu depremlerde büyük ölçüde can ve mal kaybı meydana gelmiştir. (1)
Doğu Anadolu Fay Hattı, Kuzey Anadolu’dan sonra Türkiye’de en fazla depremin meydana geldiği bir diğer aktif faydır. Yüz ölçüm bakımından Kuzey Anadolu Fay Hattı’na göre daha az alanı etkilese de depremsellik açısından yüksek risk barındırır.
1998 yılından beri belirli aralıklarla Doğu Anadolu Fay Hattı üzerinde depremler meydana gelir. 1998 Adana Depremi, 2003 Bingöl Depremi, 2010 ve 2020 Elazığ Depremi ve son olarak 6 Şubat 2023’te meydana gelen Kahramanmaraş ve Gaziantep Depremleri Doğu Anadolu Fay Hattı üzerinde gerçekleşmiş doğal afetlerdir. (2)
Batı Anadolu Fay Hattı (BAF) ise Ege Bölgesi’nde yer alan kırıklı ve kısa diri faylardan oluşur. Doğu batı uzanışlı 9 farklı faydan meydana gelen Batı Anadolu Fay Hattı, Ege Bölgesi’nde gerçekleşen depremlerin sebebidir. 1970 yılında gerçekleşen 7.2 büyüklüğündeki Gediz Depremi, 2011 Kütahya Simav Depremi, 2020 senesinde İzmir Seferihisar’da önemli yıkım meydana getiren Ege Denizi Depremi, Batı Anadolu Fay Hattı’ndaki en fazla şiddete sahip doğal afetlerdir. (3)
En Fazla Deprem Riski Olan Bölgeler
Türkiye’de deprem riski yüksek olan bölgeler aktif fay hatlarına yakın yerlerdir. Doğu Anadolu, Kuzey Anadolu ve Batı Anadolu Fay Hattı üzerindeki ve çevresindeki iller, bölgeler deprem açısından Türkiye’de en riskli yerler konumundadır. Güneydoğu Anadolu, Doğu Anadolu, Ege, Marmara, Karadeniz’in güneyi en fazla deprem riski olan bölgeler olarak öne çıkar.
İl bazında deprem riski ise fay hattına yakınlık, uzaklığa ve jeolojik yer yapısına göre değişir. Fay hatlarının tam üstünde yer alan illerin deprem riski daha yüksektir. Ayrıca fay hattına uzak olsa bile jeolojik açıdan yumuşak, ova veya alüvyal zeminli illerde deprem sırasında büyük tahribat meydana getirebilir.
Ülkemizde deprem riski en fazla olan bölgeler risk haritasında derecelendirilerek verilmiştir. Türkiye deprem riski haritasına göre 1.derece deprem riskine sahip yerler KAF, DAF ve BAF yayları üzerindedir. Haritaya göre 2.derece deprem bölgesi olan yerler ise Doğu Anadolu’nun kuzeyi, İç Anadolu ve Akdeniz kıyı kesimleri, Güneydoğu Anadolu’nun güneyi, Marmara Bölgesi’nin Tekirdağ civarıdır. Türkiye’de hiç deprem riski bulunmayan bölgesi ise yoktur. Ancak fay hattı üzerinde yer alan illere göre daha az risk barındıran en güvenli bölge ise Karaman ve çevresidir.
Türkiye’de Deprem Riski Yüksek Olan İller
Doğu Anadolu, Kuzey Anadolu ve Batı Anadolu Fay Hattı üzerinde ve çevresinde yer alan iller deprem riski yüksek illerdir. Doğu Anadolu Fay Hattı üzerinde yer alan, 1.derece deprem bölgesi iller; Hakkari, Şırnak, Siirt, Bitlis, Muş, Bingöl, Tunceli, Elazığ, Adıyaman, Kahramanmaraş, Osmaniye, Hatay olarak sıralanabilir.
Kuzey Anadolu Fay Hattı üzerinde yer alan, deprem riskinin en yüksek olduğu iller ise Erzincan, Tokat, Amasya, Kastamonu, Çankırı, Karabük, Düzce, Bolu, Adapazarı, Yalova, Kocaeli, İstanbul, Çanakkale, Balıkesir ve Bursa’dır.
Batı Anadolu Fay Hattı’nda ise en fazla deprem riskine sahip iller Muğla, Aydın, İzmir, Manisa, Burdur, Denizli, Isparta olarak sıralanabilir. 1.derece deprem riski taşıyan illerde yüksek şiddetli doğal afetler meydana gelebilir.
Fay hattına yakın iller ise konumları itibariyle 2.derece deprem riskine sahiptir. Türkiye’de deprem açısından 2.derece riskli iller ise Malatya, Batman, Diyarbakır, Van, Adana, Bilecik, Eskişehir, Kütahya, Uşak, Afyonkarahisar, Antalya, Zonguldak, Tekirdağ, Erzurum, Kars, Ardahan, Iğdır, Ağrı, Bayburt, Samsun, Ordu’dur. 2.derece deprem riski taşıyan illerde orta şiddetli depremler görülebilir. Bu illerde yüksek şiddetli depremler kadar yüksek hasar meydana gelmez ancak konumları itibariyle doğal afetten etkilenirler.
Türkiye’de Deprem Riskinin Az Olduğu Bölgeler
Deprem riskinin en az olduğu bölgeler ise fay hattına en uzak yerlerdir. Türkiye’de deprem riskinin en az olduğu bölgeler; Karaman ve çevresi, Doğu Karadeniz, İç Anadolu ve Akdeniz’in iç kesimleri, Marmara Bölgesi’nde Yıldız Dağları ve etrafındaki yerler olarak sıralanabilir. Bu bölgeler 4. derece deprem bölgesi olarak kabul edilir. Deprem açısından en az risk taşıyan bölgeler aktif fay hattına uzaktır. Bu bölgelerin jeolojik yapısında fay hattı bulunsa da aktif olmadığından veya KAF, DAF ve BAF’ın bir parçası olmadığından oldukça küçük şiddette, hissedilmeyen depremler meydana gelir.
Deprem Açısından Az Riskli İller
Türkiye’de en az riskli iller 3. ve 4.dereceli deprem bölgeleridir. Türkiye risk haritasına göre 4.derece deprem bölgesi olan Karaman, Trabzon, Rize, Artvin, Giresun, Bartın, Sinop, Niğde, Edirne, Kırklareli, Niğde, Konya, Mardin, Şanlıurfa’dır. Bu iller Türkiye’de en az deprem riskine sahip şehirlerdir. Ayrıca 3.derece deprem bölgesi olarak kabul edilen; Sivas, Kayseri, Mersin, Kilis, Ankara, Yozgat, Nevşehir, Gümüşhane de Kuzey Anadolu, Doğu Anadolu ve Batı Anadolu Fay Hatları üzerinde ve çevresindeki şehirlere göre daha az risk taşır.
Türkiye bulunduğu coğrafi konum, jeolojik yer yapısından dolayı deprem riskiyle karşı karşıyadır. Ancak depremin oluşturduğu tahribat sadece ülkenin yer yapısı, konumu ile açıklanamaz. Yapı stoğu, zemin yapısı gibi nedenler depremin meydana getirdiği tahribatı artıran etkenlerdir. Zemin yapısı tarım arazisi olmaya müsait, alüvyal veya ova olan şehirler deprem üssüne uzak olsa bile doğal afetten fazla etkilenir. Sert ve kaya zeminli yerler deprem üssüne yakın olsa bile bazı durumlarda alüvyal zeminli şehir ya da bölgelere göre daha az hasar görebilir.
Deprem riski değerlendirmesinde şehrin yer yapısı, yapı stoğu, merkez üssüne uzaklık gibi farklı durumlar söz konusudur. Nitekim 6 Şubat 2023 tarihli depremde alüvyal zemine sahip Hatay’da yüksek yıkım meydana gelmiştir. Kilis ise merkez üssüne yakın olmasına rağmen daha az hasarla depremi atlatmıştır. Bu nedenle deprem için riskli bölgeler tespit edilirken fay hatları ve merkez üssüne uzaklığın yanı sıra jeolojik yapı, zemin etüdü, yapı stoğu da dikkate alınmalıdır.
Kaynaklar
1. https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/39503/xfiles/fayin_merkezi.pdf
2. https://www.tuba.gov.tr/files/yayinlar/bilim-ve-dusun/TUBA-978-625-8352-47-4.pdf
3. https://www.afad.gov.tr/izmir-seferihisar-depremi-duyuru-63-03112020---0020
444 27 58
